التعلیقات علی شرح اللمعه الدمشقیه [شهید اول]

اشاره

سرشناسه:آقا جمال خوانساری، محمدبن حسین، - ق 1125

عنوان و نام پدیدآور:التعلیقات علی شرح اللمعه الدمشقیه [شهید اول]/ الاغا جمال الدین محمدبن حسین الخوانساری

مشخصات نشر:قم: زاهدی.

المدرسه الرضویه: 1369.

مشخصات ظاهری:[495] ص

شابک:بها:2500ریال

یادداشت:این کتاب شرحی است بر روضه البهیه شهید ثانی که خود شرحی است بر اللمعه الدمشقیه شهید اول

عنوان دیگر:اللمعه الدمشقیه. شرح

عنوان دیگر:الروضه البهیه. شرح

موضوع:شهید اول، محمدبن مکی، 786 - 734ق.، اللمعه الدمشقیه -- نقد و تفسیر

موضوع:شهید ثانی، زین الدین بن علی، 966 - 911ق.، الروضه البهیه -- نقد و تفسیر

موضوع:فقه جعفری

شناسه افزوده:شهید اول، محمدبن مکی، 786 - 734ق.، اللمعه الدمشقیه. شرح

شناسه افزوده:شهید ثانی، زین الدین بن علی، 966 - 911ق.، الروضه البهیه. شرح

رده بندی کنگره:BP182/3/ش 9ل 802114 1369

رده بندی دیویی:297/342

شماره کتابشناسی ملی:م 69-2898

ص: 1

کلمه فی ترجمه المؤلّف (ره)

نقلا من کتاب روضات الجنّات ج 2 ص 214:

الآغا جمال الدین بن الفاضل المحقق الآغا حسین بن جمال الدین محمد الخوانساری الأصل الأصفهانی المسکن و المنشأ و المدفن و الخاتمه کان فاضلا ملیّا و عالما محلیّا و مجتهدا اصولیّا و متکلّما حکمیا، و مدقّقا مستقیما ولد فی حجر العلم و ربی فی کنفه و جواره، و أوتی من زهره و أنواره، و جلس فی صدر مجلسه کالبدر فی کبد السماء، و اقتبس من ضوء مدرسه کلّ مقتبس من الاصولیّین و الحکماء. إلیه انتهت رئاسه التدریس فی زمانه الأسعد بأصفهان، و من برکات أنفاسه المسعوده استسعدت جمله فضلائها الأعیان، و نبلاء ذلک الزمان، و کان- رحمه اللّه تعالی علیه- فی غایه ظرافه الطبع، و شرافه النبع، و ملاحه الوضع، و لطافه الصنع، و صباحه الوجه، و جلاله القدر، و فساحه الصدر، و متانه الرأی، و عظمه المنزله و الفضل و الشأن، و کان هو و أخوه الآغا رضی الدین محمّد التالی تلوه أیضا فی جمله من الفضائل و الفواضل ابنی اخت سمینا العلّامه السبزواری المتقدّم ذکره بل المتلمّذین عنده و عند والدهما المحقّق الخوانساری الآتی ترجمته إن شاء اللّه.

و لهما الروایه أیضا عنه و عن غیره من فضلاء ذلک الوقت، و لم یزد صاحب «الأمل» فی وصفه بعد ترجمه له فی باب الجیم إلی أن قال: المولی الجلیل جمال الدین بن الحسین بن جمال الدین محمّد الخوانساری عالم فاضل حکیم محقّق مدقّق معاصر له مؤلّفات. انتهی.

و قال صاحب «جامع الرواه» المعاصر له أیضا: جمال الدین الحسین بن جمال الدین الخوانساری جلیل القدر عظیم المنزله رفیع الشأن ثقه ثبت عین صدوق عارف بالأخبار و الفقه و الأصول و الحکمه له تألیفات منها «شرح مفتاح الفلاح» و حاشیه علی «شرح مختصر الأصول» و علی حاشیه الفاضل المولی میرزا جان علیه، و حاشیه علی الحاشیه الفاضل الذکی الخفری، و له تعلیقات علی «تهذیب الحدیث» و «من لا یحضره الفقیه» و «شرح اللمعه» «و الشرائع» و «الشفاء» و «شرح الإشارات» و غیرها- مدّ اللّه تعالی ظلّه العالی و صانه و أبقاه-.

أقول: و حاشیه شرح مختصره المذکور کبیر جدّا فی عدّه مجلّدات مشحونه بما لا مزید علیه من التدقیقات و التحقیقات الاصولیّه بل الفقهیّه و الکلامیّه منه و من غیره، و کذلک تعلیقاته اللطیفه علی «شرح اللمعه» فإنّه أیضا کتاب کبیر مدوّن فی الفقه الاستدلالی ینیف علی سبعین ألف بیت، و مجلّده طهارته فی نحو من عشرین ألف بیت مع تمام استدلال، و له أیضا شرح فارسی مبسوط فی مجلّدتین علی «الغرر و الدرر» کتبه بإشاره سلطان عصره «و رساله فی شرح حدیث البساط، و أخری فی النیّه، و رساله جلیله فی صلاه الجمعه کما أشیر إلیه فی ترجمه جدّنا السیّد أبی القاسم جعفر بن حسین الموسوی الخوانساری إلی غیر ذلک من الحواشی و الرسائل و أجوبه المسائل.

و یروی من لطائف طبعه المقدّس أیضا شی ء کثیر بالنسبه إلی الخواص و العوام بحیث لا یتحمّلها أمثال هذه العجاله. فلیراجع المحاول إیّاها إلی کتب التواریخ الفارسیّه الّتی کتبت فی ذلک الزمان.

و کان بینه و بین سمینا المجلسی قلیل کلام کما هو دأب أغلب المتعاصرین، و کذلک بینه و بین المدقّق الشروانی صاحب حاشیه «المعالم» کما أفید.

و توفّی فی السادس و العشرین من شهر رمضان المبارک سنه خمس و عشرین و مائه بعد الألف بعد وفاه والده المبرور بخمس و عشرین سنه تخمینا، و دفن أیضا فی مزار تخت فولاد دار السلطنه أصفهان تحت قبّه والده التی بناها السلطان شاه سلیمان، و سیجی ء زیاده بیان لحقیقه أحواله الشریفه فی ترجمه والده المعظّم إلیه إن شاء اللّه.

[مختصات النسخه الحاضره]

الکتاب: التعلیقات علی شرح اللمعه الدمشقیّه

المؤلّف: جمال الدین محمّد الخوانساری (ره)

الناشر: المدرسه الرضویّه- قم

الطبعه: الثانیه

المطبعه: مطبعه أمیر- قم

عدد النسخ: 1000 نسخه

سنه الطبع: 1364 ه- ش.

عدد الصفحات: 496 صفحه

[المدخل]

هذا شرح لطیف للمحقق المدقق الأستاذ الکل فی الکل آغا جمال الخوانساری رحمه الله فی شرح اللمعه الدمشقیه و الروضه سقی الله ثراهم و جعل الجنه مثواهم سائل من الله مزیده فی صحائف الحسنات ذخیره یوم العرصات و هو حسبی و نعم الوکیل

[فی توضیح خطبه شرح اللمعه الدمشقیّه]

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ و به نستعین الحمد للّه ربّ العالمین و الصّلاه علی خیر خلقه محمّد و آله الطیّبین الطّاهرین

قوله فی الحاشیه ما کان متعلّقه عامّا ای من الأفعال العامّه التی لا یخلو عنها فعل نحو کائن و حاصل

قوله فیها واجب الحذف کالواقع خبرا اه فان المشهور بینهم ان متعلق الظّرف فی هذه المواضع اذا کان عاما وجب الحذف لقیام القرینه علی تعیّنه و سدّ الظرف مسدّه فلا یقال مثلا زید کائن فی الدّار و نقل عن ابن جنّی انه قال بجوازه و حکم نجم الائمّه رض بانه لا شاهد له و امّا قوله تعالی فَلَمّٰا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ فمعناه ساکنا غیر متحرّک و لیس بمعنی کائنا و امّا ما وقع فی بعض خطب امیر المؤمنین صلوات اللّه علیه فی وصفه تعالی من قوله لم یحلّ فی الاشیاء فیق هو فیها کائن فکان الکائن فیه من الکون فی الاشیاء بمعنی الحلول فلیس من الامور العامّه حتی یجب حذفه و امّا اذا کان المتعلق فی هذه المواضع امرا خاصّا کما فی قولنا زید فی الدّار اذا ارید انه اکل فی الدار فلا یجوز حذفه الا مع قیام دلیل علیه و کذا فی غیر المواضع الاربعه لا یتعلق الظرف الّا بملفوظ موجود کما صرّح به نجم الأئمه رض

قوله فیها سمّی بذلک لاستقرار الضمیر فیه اعلم انهم اختلفوا فی انه اذا حذف العامل الذی هو متعلق الظرف فهل حذف هو مع ضمیره او حذف هو وحده و انتقل ضمیره الی الظرف و استتر فیه فذهب السّیرافی الی الاول و ابو علی و من تابعه الی الثانی و هو المختار عندهم و هذا الوجه مبنی علیه هذا و الاظهر ان یوجه التسمیه أیضا بانه لمّا کان الظرف فیه دالا علی المتعلق و المتعلق مفهوما منه بلا حاجه الی قرینه فکان العامل مستقر فی الظرف و الظرف مستقر فیه فحذف فیه تخفیفا کما ذکره الشارح بخلاف ظرف اللغو اذ لا یفهم العامل منه اللّهم الّا بقرینه خارجه فکأنّه لغو و ملغی عنه فتأمّل

قوله فیها او لتعلّقه بالاستقرار العام فمعنی کونه مستقرّا انّ له تعلّقا بالاستقرار کالشّمس

قوله فیها سواء ذکر او حذف یفهم منه ان نزاعهم فی استقرار الضمیر انما هو فیما اذا کان المتعلق عامّا واجب الحذف و اما اذا کان خاصا فلا ضمیر علی القولین و ان حذف المتعلق و کان وجهه ان فی صوره کونه خاصّا لا یفهم المتعلق من الظرف و لا یجوز حذفه الا مع قیام دلیل علیه فهو فی حکم المذکور و ضمیره فیه لم ینتقل منه الی الظرف بخلاف ما اذا کان عامّا واجب الحذف فان المتعلق لما کان یفهم من الظرف فکانه لم یذکر علی حده اصلا فارتکبوا انتقال ضمیره الی الظرف لوجوه دعتهم الی ذلک فافهم

قوله فیها کذا ذکره جمع من النحاه و ظهر من کلام نجم الائمه رض انه لم یعتبر فی الظرف المستقر الّا تعلقه بمحذوف و من کلام صاحب اللباب اعتبار کون متعلّقه الاستقرار او الحصول و کونه مقدرا غیر مذکور لکنه لم یعتبر وجوب الحذف و الظاهر کما حققه السّید الشریف قدّس سرّه فی حواشی الکشاف ان الظرف المستقر عندهم ما لم یذکر متعلقه و فهم منه فکأنّ المتعلق مستقرّ فیه کما ذکرنا فی وجه تسمیته فان لم یفهم منه سوی الافعال العامه کان المقدر منها و ان فهم معها شی ء من خصوص الافعال کان المقدر بحسب المعنی فعلا خاصّا کما اذا قلت زید علی الفرس او من العلماء او فی البصره کان المقدر راکب و معدود و مقیم و ذلک لا یخرجها عن کونها ظرفا مستقرّا لان معنی ذلک الفعل الخاص استقر فیها ایضا و جاز تقدیر الفعل العام لتوجیه الاعراب فقط و لما کان تقدیر الافعال العامّه مطردا ضابطا اعتبره النحاه و فسّروا المستقر بما متعلقه محذوف عام هکذا افاده س فامّا وجوب حذفه فالظاهر انه لم یعتبر فی مفهوم الظرف المستقر و من اعتبر ذلک فیه فبناؤه علی ان مذهبه ان کل ما کان المتعلق من الامور العامه و غیر مذکور فکان واجب الحذف ان غیر المواضع الاربعه لا یجوز حذفه و فیها یجب الحذف عند تحققهم فوجوب الحذف و کونه مقدرا من الامور العامه عندهم متلازمان